Verantwoording
Innovatie staat in de Nederlandse juridische sector in de kinderschoenen. Vaak wordt mij als vicepresident van de European Legal Tech Association (ELTA) gevraagd hoe het er voorstaat in andere Europese landen. Is de juridische regelgeving daar net zo belemmerend? Houden advocaten zich overal zo weinig bezig met innovatie? In een korte reeks onderzoek ik de juridische innovatie in een aantal Europese landen en bezie wat we daar in Nederland van kunnen leren.
Spanje heeft een vooruitstrevende reputatie wat betreft innovatie van de juridische sector. De Spaanse overheid stimuleert juridische digitalisering en innovatie, er zijn maar liefst 140 legal tech start-ups actief en de investeringen in juridische innovatie zijn in een periode van drie jaar met ruim zevenhonderd procent gestegen. Ik spreek hierover met Rosa Isabel Peña, al 27 jaar advocaat en nu partner bij advocatenkantoor BPV Abogados in Barcelona. Ook is zij raadslid bij de lokale orde van Barcelona. Met klantperspectief sluit Marjorie Colas aan, verantwoordelijk voor Legal Transformation & Innovation bij GC Iberia en Accorinvest. Alejandro Esteve de Miguel Anglada, voormalig advocaat en een van de oprichters van Bigle Legal, een start-up die zich bezighoudt met documentautomatisering, en Laura Fauqueur, consultant legal marketing, legal tech en legal design en ambassadeur voor ELTA in Spanje, vertegenwoordigen de zijde van innovators.
Hervormingswet
Rosa vertelt dat de juridische sector een van de sectoren is die de afgelopen jaren het meest veranderd is. Al in 1994 werd een hervormingswet geïntroduceerd, waarmee competitie en het gebruik van technologie werden geïntroduceerd in het landelijke juridische systeem. Sindsdien zijn er belangrijke ontwikkelingen geweest, die ervoor gezorgd hebben dat juridische professionals nu via elektronische wegen samenwerken en communiceren. ‘Advocatenkantoren werden verplicht hun systemen hierop aan te passen, waardoor ze nu goed gedigitaliseerd zijn. Ook de COVID-pandemie heeft een enorme versnelling teweeg gebracht in het gebruik van digitale infrastructuren.’ Laura bevestigt dit. ‘Het klopt zeker dat advocatenkantoren noodgedwongen meer digitaal zijn gaan werken. Ik had echter gehoopt dat zij hierdoor de mogelijkheden van digitalisering zoude inzien en omarmen. Maar mijn impressie is dat daarvan geen sprake is. Gedurende COVID hebben advocaten hun bestaande processen digitaal ondersteund, omdat dat moest. Er heeft geen verandering van denken plaatsgevonden, waardoor wezenlijke transformatie achterwege blijft. Minds haven’t changed.’
Rosa ziet in dat het vooral de cultuur binnen de kantoren is die innovatie belemmert. ‘We kunnen simpelweg niet doorgaan zoals we gewend zijn, we worden gedwongen te moderniseren. Klanten eisen deze technologie van advocatenkantoren, in de vorm van virtual meetings en online samenwerkingsplatforms om documenten te delen. De klantvraag is duidelijk aanwezig en de technologische mogelijkheden zijn er ook. Nu moeten alleen de advocaten nog mee. Er zijn overigens wel advocatenkantoren die ondernemend zijn op het gebied van technologische innovatie. Zo zijn er kantoren die eigen tools hebben ontwikkeld voor hun klanten, bijvoorbeeld op het gebied van gegevensbescherming. Dat zijn mooie initiatieven, en het bewijs dat er beweging is.’ Alejandro legt uit dat advocatenkantoren in Spanje zich volgens het model van ‘innovation adoption’ in de fase van innovators begeven. ‘Er zijn enkele advocatenkantoren die pionieren in technologische innovatie. Dit zijn vooral grote, internationaal gerichte kantoren. Het duurt nog even voordat de rest gaat volgen. Die willen eerst bewijs zien.’
Inhouse voorop
Een stuk verder in de innovatiecyclus zitten de inhouse juridische afdelingen. Alejandro: ‘Die zijn nu wel de fase van early adoption voorbij, wat betekent dat een aanzienlijk deel van de afdelingen zich actief bezighoudt met innovatie.’
Volgens Marjorie leeft legal tech op het moment echt binnen de juridische afdelingen. ‘Ik moet eerlijk bekennen dat we hiertoe ook wel gedwongen worden. De druk op financiën wordt steeds groter, dus efficiencyslagen zijn noodzakelijk. We moeten daar oplossingen voor vinden. We liften als juridische afdelingen mee op de digitale transformatie die gaande is in het bedrijfsleven. Waar er voorheen geen geld was voor digitalisering van de juridische afdeling als niet-strategisch onderdeel van het bedrijf, hebben we nu de perfecte mogelijkheid om mee te varen op deze bredere golf. Er gebeurt dan ook ontzettend veel. Juridische afdelingen zijn allemaal druk bezig met de ontwikkeling van contractsystemen, kennismanagement en nieuwe manieren van werken. We werken daarbij veel samen met grote technologische bedrijven, maar ook met start-ups zoals die van Alejandro. Dat is een heel mooie mix.’ Volgens Laura zijn de Big Four niet de meest disruptieve spelers in de sector. ‘Die zijn hier al jaren actief. We zien hier nu vooral alternatieve dienstverleners opkomen, die met technologische oplossingen een goedkoop alternatief bieden voor het standaardwerk van advocaten.’
Balans
Alejandro vindt Spanje dan ook een goed land om te innoveren, zeker voor de legal tech. ‘We hebben hier dubbel zo veel advocaten als in Frankrijk, meer dan 150.000 praktiserende. De markt voor legal tech is dus groot. Een nadeel is dat advocaten in Spanje niet zo goed betaald worden als in andere landen. Dat maakt het doen van legal tech investeringen voor hen lastiger. Maar over het algemeen is er een goede beweging in de markt. De instituties stimuleren innovatie, er zijn acceleratieprogramma’s voor advocatenkantoren en kennisplatforms.’ Rosa ziet dit ook als een taak van de orde. ‘De orde van Barcelona stimuleert innovatie en digitalisering van de sector. Wij voorzien kantoren van kennis en tools, verzorgen trainingen en workshops. Het is een van onze kerntaken om onze leden te voorzien van de middelen die ze nodig hebben om toekomstbestendig te zijn. We werken hierbij ook samen met kennisinstellingen en werken de dilemma’s uit die uit innovatie voortkomen, zoals het respecteren van mensenrechten en beter toegang tot het recht. We moeten daarin een goede balans vinden voor de sector en daar nemen wij het voortouw in.’
Er kan en gebeurt dus heel veel. Hoe kan het dan dat de advocatenkantoren achterblijven? Alejandro: ‘Dat ligt echt aan het besluitvormingsmodel binnen advocatenkantoren, het partnerschap. Advocatenkantoren zijn uitstekende verkopers, maar slechte kopers. Als start-up pitch je je idee aan een partner en die kan heel enthousiast zijn. Maar vervolgens moet je je idee pitchen aan misschien wel twintig andere partners. En daar strandt het. Alle partners moeten het idee immers omarmen voordat een investeringsbesluit wordt genomen. Vooral het laatste jaar zie ik echter wel een toename van de vraag van advocatenkantoren naar legal tech oplossingen. Ze beginnen zich erin te verdiepen. En ook te investeren. Er zijn kantoren die wel drie of vier legal tech investeringen hebben. Het begint te komen.’
Marjorie voegt toe: ‘Wat mij wel opvalt, is dat de transformatie binnen de advocatenkantoren, voor zover deze aanwezig is, gericht is op hun interne processen. Advocatenkantoren zijn niet gefocust op transformatie voor hun klanten. We zien geen veranderingen in de manier waarop ze hun diensten aanbieden, ze zijn niet gericht op onze behoeften.’
Rosa: ‘Dat is ook heel lastig voor advocatenkantoren. Wij hebben bijvoorbeeld kleine en grote, publieke en commerciële organisaties als klant. Die hebben allemaal verschillende behoeften. Het zou ons helpen het juiste product te vinden waarmee wij enerzijds interne processen kunnen optimaliseren, en anderzijds aan alle klantbehoeften kunnen voldoen.’
Laura snapt dit, maar vindt dat advocaten wat zij nu aan innovatie doen, ook zouden moeten delen met hun klanten. ‘Er is een enorm gebrek aan transparantie. Advocaten houden hun interne ontwikkelingen heel erg voor zichzelf en delen hun kennis niet met klanten.’ Marjorie herkent dit: ‘Wij zien niets van wat er binnen de advocatenkantoren speelt. Wellicht is er angst dat wij zicht krijgen op hun kosten. Maar het is belangrijk dat advocatenkantoren en juridische afdelingen hun ervaringen en kennis delen. We hebben toch dezelfde uitdagingen.’
Wat moet er nog veranderen?
Marjorie: ‘Spanje doet het goed, het land is snel met innoveren en kent een proactief ecosysteem. Maar uiteindelijk is er geld nodig. Zonder geld geen investering.’ Rosa beaamt: ‘In relatie tot de lage salarissen voor advocaten zijn de kosten van legal tech hoog. Subsidies van de overheid zouden helpen. Vooral de kleine kantoren met minder middelen moeten geholpen worden.’
Alejandro: ‘Dat zou wellicht kunnen helpen om de risicomijdende mentaliteit van advocaten met betrekking tot investeringen om te buigen. Want dat is voor mij het belangrijkste dat moet veranderen.’
‘Absoluut,’ stelt Laura. ‘Minds have to change’.