Verantwoording
Innovatie staat in de Nederlandse juridische sector in de kinderschoenen. Vaak wordt mij als vicepresident van de European Legal Tech Association (ELTA) gevraagd hoe het er voorstaat in andere Europese landen. Is de juridische regelgeving daar net zo belemmerend? Houden advocaten zich overal zo weinig bezig met innovatie? In een korte reeks onderzoek ik de juridische innovatie in een aantal Europese landen en bezie wat we daar in Nederland van kunnen leren.
Zweedse advocatenkantoren worden gezien als vooruitstrevend. Vooruitstrevender dan de meeste advocatenkantoren in de rest van continentaal Europa. De Scandinavische landen zijn sowieso digitaler ingesteld, maar ook vrijwel elk advocatenkantoor in Zweden gebruikt legal tech tools als digitale onderzoeksdatabases en geautomatiseerde documenten. Benieuwd naar de achtergronden daarvan spreek ik met Sophia Lagerholm, al meer dan twintig jaar advocaat en nu Head of Digital & Innovation bij advocatenkantoor Delphi, met Victoria Swedjemark, Partner bij Venturis Consulting Group, oprichter van Glowmind en voormalig general counsel, met Helena Hallgarn, een van de oprichters van Virtual Intelligence VQ en bestuurslid bij ELTA met zestien jaar werkervaring bij advocatenkantoren, en met Magnus Stein, CEO en oprichter van Lexly, een van de eerste platformen voor digitaal recht in Europa, met inmiddels vestigingen in Zweden, Finland en Brazilië.
Is de Zweedse advocatuur echt zo vooruitstrevend?
Sophia meent van wel: ‘Ik denk dat Zweden een goede positie heeft wat betreft juridische innovatie. Oké, we zijn geen Verenigd Koninkrijk, maar als je ons afzet tegen de rest van Europa, lopen we wel voorop. In Zweden is het bijvoorbeeld ondenkbaar dat advocatenkantoren niet gedigitaliseerd werken.’
Helena nuanceert dat beeld: ‘We moeten wel constateren dat legal tech vooral nog wordt ingezet voor de verbetering van interne processen bij advocatenkantoren. Kantoren verlenen hun diensten aan klanten nog altijd op de ouderwetse manier. De grootste ontwikkeling is hier gaande in het aanbod van juridische diensten voor consumenten en bij kleinere kantoren, die door bedrijven als Lexly goedkopere juridische diensten kunnen bieden.’
Magnus ziet ook verandering bij advocatenkantoren, maar stelt tegelijkertijd dat de echte transformatie nog op zich laat wachten. ‘Dat begint bij de roots, bij de opleiding. Daar verandert vooralsnog niets. En onze regering doet evenmin iets om de juridische transformatie te ondersteunen.’
Victoria ziet een duidelijke behoefte aan training en opleiding. ‘Niet alleen in de opleiding aan rechtenstudenten moet aandacht besteed worden aan nieuwe vaardigheden,’ zegt ze, ‘maar zeker ook de managers van advocatenkantoren moeten leren. Het is immers aan hen om de transformatie in hun kantoren te leiden. Daar zijn andere vaardigheden voor nodig, je moet veel meer zijn dan een advocaat. Het zou goed zijn als er een soort MBA-opleiding zou zijn.’ Magnus verwondert zich dat die er nog niet zijn. ‘De managers moeten bedrijfsmatig leren denken, moeten kansen leren zien en benutten. De financiële sector, waar ik vandaan kom, zit vol met dit soort opleidingen, maar advocaten hebben geen idee van bedrijfskunde.’
Sophia zoekt de oorzaak in de structuur van advocatenkantoren. ‘De manier waarop advocatenkantoren nu ingericht zijn in termen van bedrijfsmodel, bedrijfsstructuur en winstdelingsmodellen, ontmoedigt innovatie. Verandering wordt niet makkelijk gemaakt, omdat advocatenkantoren bijvoorbeeld geen risicokapitaal mogen aantrekken voor investeringen in technologie.’ Helena vult aan: ‘Volgens mij is het grootste probleem dat advocatenkantoren er zo warmpjes bij zitten. Ze zijn enorm winstgevend. Dus waarom veranderen?’ Magnus beaamt: ‘ Waarom zou je investeren in de toekomst als je misschien zelf binnen een paar jaar weggaat?’
Victoria merkt wel dat er een sense of urgency om te veranderen ontstaat. ‘De workload voor advocaten wordt langzamerhand zo groot dat een onhoudbare situatie ontstaat. Dat creëert wel een momentum voor verandering. Je ziet dat advocatenkantoren, omdat er geen andere oplossingen zijn, technologie inzetten om meer capaciteit te creëren.’ Helena: ‘Dat biedt prachtige kansen voor nieuwe spelers om op de markt te komen en kantoren hiermee te helpen.’
Sophia ziet een andere kant van de medaille. ‘Die werkdruk is zo hoog dat advocaten geen tijd vinden om zich nieuwe manieren van werken aan te leren. Ze worden geregeerd door de waan van dag. Het kost hen minder tijd om het werk op de bekende manier te doen. Terwijl dat op de lange termijn natuurlijk niet zo is.’
Victoria: ‘Daar komt dat gebrek aan incentives dan bovenop. Als advocaten geen voordelen zien om te investeren en te veranderen, dan wordt het lastig.’ Helena: ‘Je kunt eigenlijk niet van advocaten verwachten dat, zolang ze per uur betaald worden, ze gaan investeren in zaken waarmee ze minder uren gaan maken.’
De klant is aanjager van echte verandering
Innovatie vindt bij de Zweedse advocatenkantoren dus vooral plaats in de interne processen. Gebeurt er in de dienstverlening naar de klant dan niets? Sophia: ‘Jawel, dat begint zeker te komen. Wij merken ook dat klanten dit gaan eisen. Steeds vaker krijgen we vragen over hoe we werken, in termen van efficiency en klantgerichtheid, en welke tools we hierbij gebruiken. Het wordt voor de klant steeds meer een selectiecriterium. En de klant is koning, dus als zij het willen dan gaan we het doen natuurlijk.’
Victoria: ‘Er komt meer druk op de general counsels van juridische afdelingen. Van hen wordt verwacht dat ze kunnen verantwoorden hoe ze hun geld besteden en aangeven welke waarde ze toevoegen. Dat zorgt ervoor dat juridische afdelingen ook eisen gaan stellen aan de efficiëntie van advocatenkantoren.’
Legal tech scene
Dus het momentum is er: de werkdruk vraagt om oplossingen, evenals de klant. Dit vertaalt zich in een actieve legal tech scene in Zweden. Er zijn veel start-ups die tools ontwikkelen voor digitale dienstverlening en templates. Veel oplossingen richten zich op contractautomatisering (zoals VQ Legal, Donna Legal en Precisely), maar ook juridische online serviceplatforms zijn in opkomst, waarvan Lexly de eerste was. Zweden kent dan ook geen regulering die legal tech start-ups belemmert. Helena: ‘De regulering die we hebben, is alleen van toepassing op advocaten. Maar buiten de advocatenkantoren kunnen juridische diensten geleverd worden op alle mogelijke manieren.’
De Big Four spelen desondanks maar een kleine rol in Zweden. Magnus: ‘Er zijn veel start-ups die zich voornamelijk richten op juridische dienstverlening aan consumenten. Wel zijn het vooral nog kleine bedrijven, met twee of drie personen, die proberen een verschil voor de sector te maken. Maar als je zo klein bent, is het lastig om veel te veranderen. Om te groeien, heb je investeringen nodig en men is over het algemeen niet geneigd in kleine initiatieven te investeren. De sales cycles zijn ook lang. Het is best een lastige markt.’
Sophia: ‘We zoeken ons heil dan ook niet alleen bij Zweedse bedrijven, maar gebruiken veel tools uit het Verenigd Koninkrijk.’
Magnus: ‘Dat is ook logisch. Daar is een aantal bedrijven jaren geleden ook klein begonnen, maar inmiddels zo groot geworden dat ze de hele wereld kunnen bedienen. De legal tech trein is toen gaan rijden. Als je nu nog niet aan boord zit, dan ben je te laat.’
Victoria vult aan: ‘Als juridische afdeling kies je vaak ook niet voor kleine oplossingen, specifiek gericht op legal. Je maakt deel uit van een grote organisatie, die volop aan het digitaliseren is. De juridische afdeling gaat daarin mee. Er wordt vooral gezocht naar oplossingen die goed aansluiten op bestaande corporate systemen, zoals Salesforce of SAP.’
Volle kracht vooruit dus?
De behoefte aan verandering groeit en de tools zijn volop beschikbaar. Dan staat niets de echte transformatie meer in de weg dus?
Sophia: ‘Het is inderdaad niet moeilijk om de goede tools te vinden. De uitdaging zit ’m in de implementatie. Advocaten moeten anders leren werken. Dat vraagt om verandermanagement. En om tijd en ruimte om nieuwe werkwijzen aan te leren.’
Helena: ‘Er moeten prikkels komen om te veranderen. Het is niet zo dat het ter beschikking stellen van alle benodigde tools automatisch betekent dat de noodzakelijke transformatie klaar is. Echte transformatie vraagt om een actieve inzet van de orde en de Zweedse overheid.’