Zeven en een half jaar na de ramp met vlucht MH17 stonden Nederland en Rusland woensdag tegenover elkaar in een eerste zitting bij het hof. Nederland verwijt Rusland het neerhalen van het vliegtuig en claimt dat daarmee het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is geschonden. Bij de ramp kwamen alle 298 inzittenden om het leven, onder wie 196 Nederlanders.
Langstraat maakt deel uit van het achtkoppige rechtsbijstandsteam dat een groot deel van de nabestaanden van de ramp bijstaat. Samen met twee andere leden van het team reisde hij woensdag af naar Straatsburg om de zitting bij te wonen. Vreemdelingen- en asieladvocaat Flip Schüller (Prakken d’Oliveira, Amsterdam) en letselschadeadvocaat Christa Wijnakker (Beer advocaten, Amsterdam) vergezelden hen. Zij zijn onlangs, vanwege hun ervaring met Europese procedures, voor de klachtzaak bij het EHRM als co counsel aan het team toegevoegd.
Controle
De Nederlandse staat werd woensdag vertegenwoordigd door Babette Koopman. Volgens haar had Rusland ten tijde van de MH17-ramp in 2014 de controle over het gebied in Oost-Oekraïne waar het vliegtuig werd neergehaald. Daar komt volgens Nederland bij dat er op basis van het verzamelde bewijs geen andere conclusie mogelijk is dan dat de afvuurinstallatie van de Bukraket waarmee MH17 werd neergehaald is bediend door Russische specialisten.
Nabestaande Piet Ploeg kreeg een paar minuten van de Nederlandse spreektijd. Hij zei dat nabestaanden ruim zeven jaar later nog altijd lijden en dat dit wordt verergerd door ‘de ontkennende houding van Rusland’ en ‘het feit dat niemand verantwoordelijkheid neemt’. Volgens Ploeg voelen nabestaanden zich ‘machteloos’ en is het op deze manier ‘onmogelijk om het af te sluiten’.
Vragenvuur
De Russische afgevaardigde bij het hof, Michail Vinogradov, ontkende stellig. Hij stelde dat het vliegtuig werd neergehaald boven Oekraïne, en dat de vliegramp dus niet binnen de jurisdictie van Rusland viel. Volgens Vinogradov kan Rusland niet verantwoordelijk worden gehouden voor wat buiten het eigen grondgebied is voorgevallen. Ook Oekraïne kwam in de hoorzitting aan het woord. Het EHRM besloot de twee zaken die Oekraïne tegen Rusland heeft aangespannen over onder meer de Russische inmenging in Oost-Oekraïne samen te voegen met de Nederlandse zaak.
Na afloop van de spreektijd van de drie partijen kregen de zeventien rechters de kans om vragen te stellen. Verreweg de meeste vragen werden aan Rusland gesteld, gingen over MH17 en wie er effectieve controle had over de rebellen in Oost-Oekraïne toen het toestel werd neergeschoten.
Indrukwekkende setting
‘De hoeveelheid vragen is belangrijk,’ zegt Schüller. ‘Daarnaast vind ik de prominente rol van MH17 in de vragen opvallend, gezien de andere gewelddadigheden die woensdag vanuit Oekraïne centraal stonden. Rusland wordt door de dringendheid van de vragen gedwongen om in te gaan op de inhoud. Je moet je met betrekking tot de uitslag nooit laten leiden door de vragen van de rechters, maar wat me opvalt is dat ze de vaart erin houden. De nieuwe Russische rechter is pas 1 januari benoemd en de zitting gaat gelijk door. Het is duidelijk dat het hof vaart wil maken. De voortekenen voor ontvankelijkheid zijn goed.’
Het rechtsbijstandsteam noemt de setting bij het hof indrukwekkend. ‘Dat maak je zelden mee,’ zegt Langstraat. En dat is ook heel belangrijk voor de nabestaanden.’ Sander de Lang (SAP Advocaten, Amersfoort) vindt het opvallend ‘dat zelfs bij dit bijzondere hof Rusland blijft zeggen “we hebben er niks mee te maken, het was een Oekraïense raket”. Terwijl er stapels papieren liggen met bewijs. Zelfs met zeventien rechters blijven ze ontkennen. Ik vind het onvoorstelbaar.’
Interventie
De uitspraak van het hof is belangrijk voor het rechtsbijstandsteam. Een positieve uitkomst betekent dat ook de individuele klachtprocedures van nabestaanden bij het EHRM zullen worden behandeld. De statenklacht is in juli 2020 gelijktijdig en als onderdeel van de Nederlandse interventie in de individuele klachtprocedures van nabestaanden tegen Rusland bij het EHRM ingebracht.
De rechtszaken bij het EHRM staan los van de strafzaak in Nederland. Daar staan vier mannen terecht voor het afvuren van de Bukraket. Het OM heeft eind vorig jaar levenslang tegen de mannen geëist. Op 7 maart 2022 zal de zitting weer worden hervat. Dan is de verdediging aan het woord en zal het pleidooi worden gehouden. Wanneer het EHRM beslist over de ontvankelijkheid is niet bekend.
