‘Een Oegandese politiecel, daar word je liever niet in gestopt, zeker niet tussen zware criminelen. Maar ik zie het als onderdeel van mijn werk,’ zegt Dickens Kamugisha, milieurechtadvocaat in Kampala, Oeganda, en CEO van AFIEGO, een organisatie die zich inzet voor milieurechtvaardigheid.
Over dat onderwerp is in Oeganda veel te doen, vooral sinds er in 2006 olie werd gevonden in de buurt van Lake Albert. Er komt 1.400 kilometer pijplijn, dwars door talloze natuurgebieden en woongemeenschappen in Oeganda en Tanzania, die de olie moet brengen naar een haven aan de Indische Oceaan.
Verjaagd
‘Er wordt nog niet gegraven,’ vertelt Kamugisha via Zoom, ‘maar ze zijn bezig met grondacquisitie. Het project heeft een enorme impact op essentiële biodiverse ecosystemen. Mensen worden van hun grond verjaagd. Het verlies van je land is hier het verlies van je leven: mensen zijn ervan afhankelijk voor hun voedsel, hun inkomen, alles.’
Volgens Kamugisha handelt de overheid in strijd met de wet. ‘Je moet bij zo’n project de risico’s identificeren, een helder, samenhangend plan hebben hoe je die risico’s afwendt en hoe je gaat meten of dat lukt. Dat ontbreekt allemaal. We hebben zeven rechtszaken lopen, in Oost-Afrika maar ook in andere landen waar bedrijven zitten die bij het olieproject betrokken zijn, zoals Frankrijk.’
AFIEGO doet ook capacity training en gaat naar de dorpen om mensen te vertellen wat hun rechten zijn, dat ze moeten worden gecompenseerd. Dat wordt steeds lastiger. ‘De regering doet alles om te voorkomen dat mensen voor hun rechten kunnen opkomen. Daarom worden wij gevolgd, gehinderd en lastiggevallen.’
Opgepakt
Voorlopige climax was in oktober 2021, toen een aantal AFIEGO-collega’s werd opgepakt omdat de organisatie zonder vergunning zou opereren – ten onrechte, zegt Kamugisha. ‘Na een dag kwamen ze vrij, maar toen ze zich weer moesten melden, ben ik meegegaan om mijn staf uit de wind te houden. Helaas werden we allemaal drie dagen vastgezet, nu op een andere beschuldiging: we zouden niet de juiste documenten hebben overgelegd. Beide beschuldigingen zouden hooguit een boete opleveren, geen misdrijf waarvoor ze je mogen arresteren. En een rechter kregen we niet te zien, terwijl dat binnen 48 uur hoort te gebeuren.’
Tot een strafzaak is het vooralsnog niet gekomen. ‘Dat ontneemt ons de mogelijkheid te laten zien dat ze helemaal geen zaak hadden. Ze willen dat we ophouden een stem te geven aan de duizenden mensen die niet in staat zijn voor zichzelf op te komen. Wie burgers helpt de regering ter verantwoording te roepen of corruptie tegen te gaan, is de vijand.’
Wat is zijn boodschap? ‘We moeten niet alleen rechtszaken voeren, maar op nationaal niveau ervoor pleiten dat advocaten en rechters vrijelijk hun werk kunnen doen, zonder vrees voor repercussies.’
Ook in andere zaken ervaart Kamugisha tegenwerking. ‘Ze bellen je op, zetten je onder druk om ermee te stoppen. En de rechtspraak helpt niet. Door inefficiëntie, corruptie en tussenkomst van de autoriteiten wordt er nooit een zaak op tijd afgerond. Ik heb een zaak uit 2014 waarin nog steeds geen zitting heeft plaatsgevonden.’
Denkt Kamugisha dat de oorlog in Oekraïne invloed heeft? ‘Die invloed is nu al enorm. De energiemarkt wordt krapper, de prijzen zijn met meer dan dertig procent gestegen. Het wordt dus nog aantrekkelijker voor de betrokken partijen om de olie zo snel mogelijk uit de grond te halen.’
Kamugisha was op 19 mei gastspreker op het seminar ‘Milieurechtvaardigheid en het werk van internationale milieurechtadvocaten’, georganiseerd door Lawyers for Lawyers en de Amsterdamse orde.
