Een middagje naar een wellnesscentrum, een high tea of een uitstapje naar LaDress om een jurk uit te zoeken. Het zijn kantooruitjes die je niet snel tegenkomt bij het doorsneekantoor dat ook door mannen wordt bevolkt. Verder zit het verschil tussen ‘vrouwenkantoren’ en gemengde kantoren vooral in de sfeer, vindt Margje Benningen, advocaat en partner bij het Amsterdamse WIJ Advocaten. ‘We zijn zakelijke, professionele dienstverleners. We werken op een manier die niet veel afwijkt van hoe mannen met elkaar werken. Op een groot, gemengd kantoor is de sfeer wel duidelijk anders. Die is machoachtig. Hard werken en niet piepen.’
Benningen is zelf afkomstig van de Zuidas waar ze naar eigen zeggen een leuke tijd heeft gehad. Samen met vijf andere advocaten van dezelfde sectie (verzekerings- en aansprakelijkheidsrecht) bij Houthoff richtte zij in 2011 WIJ Advocaten op. Medeoprichter Daphne Gouweloos: ‘Toen we vertrokken bij Houthoff gingen we aanvankelijk alle zes onze eigen weg, maar we hielden wel contact. Tijdens een etentje kwamen we al grappend op het idee om samen een kantoor op te richten. Daarna ging het snel. In nog geen vier maanden tijd was de financiering rond en hadden we een plan en pand.’
Ruim tien jaar later telt het kantoor twaalf vrouwelijke advocaten (allemaal afkomstig van een groot kantoor), vier vrouwelijke ondersteuners en twee vrouwelijke invalkrachten. WIJ legt zich toe op het verzekerings- en aansprakelijkheidsrecht, bepaald geen typisch vrouwelijk rechtsgebied.
Vooral in het begin liepen de vrouwen daar tegenaan. ‘Wij werken in de grootzakelijke wereld en komen natuurlijk veel mannen tegen,’ zegt Benningen. ‘Toen we begonnen, hadden we weleens te maken met mannen die het moeilijk vonden om met vrouwen te werken. Zo middeleeuws.’
WIJ Advocaten is het grootste kantoor in Nederland dat enkel uit vrouwen bestaat, blijkt uit cijfers van de NOvA. Nederland heeft 330 kantoren (eenpitters niet meegeteld) die uitsluitend door vrouwen worden bevolkt. Het merendeel daarvan (236 kantoren) wordt gevormd door twee vrouwen. Daartegenover staan 419 kantoren met alleen mannen (exclusief eenpitters). Ook hier bestaat het merendeel (265 kantoren) uit duo’s. Bij 1540 kantoren is sprake van een gemengde bezetting. Het grootste vrouwelijke advocatenkantoor telt twaalf vrouwen, het op een na grootste tien. Het grootste ‘mannenkantoor’ bestaat uit zeven advocaten.
Volgens Benningen is een pluspunt van hun kantoor dat medewerkers zich kwetsbaar op kunnen stellen. ‘Er is ruimte voor iemands privéleven. Als er een ander belangrijk ding in je leven is, dan moet daar ruimte voor zijn. Je hoeft niet tachtig uur per week te werken. Je moet gewoon je werk goed doen en we vinden het daarnaast belangrijk dat je je leven op orde hebt. Aan de lunchtafel kan het aan de andere kant ook over voetbal gaan. Ik heb niks met echte vrouwenpraat.’
Meer empathisch vermogen, minder door het ego geleid en minder competitief dan mannen. Dat zijn volgens de partners van WIJ Advocaten de belangrijkste eigenschappen van vrouwen die hen tot een goed advocaat maken. Benningen: ‘Vooral in letselschadezaken helpt empathisch vermogen echt. En wij willen een zaak niet per se winnen, maar het probleem oplossen. Dat is de allerbelangrijkste regel die we hebben, een heel mooie waarde van ons kantoor.’
Dezelfde taal
Open en direct zijn, is volgens de advocaten de sleutel tot succes van hun kantoor. De zes partners van WIJ Advocaten hebben onderling de afspraak dat potentiële kwesties meteen worden uitgesproken. Zoals mannen dat doen. ‘Mannen zijn direct en dat vinden wij ook belangrijk,’ zegt Gouweloos. ‘Ga niet eerst bij tien mensen checken wat ze van de elfde persoon vinden. Daar zijn we alert op.’
Saskia Braun van het Rotterdamse familierechtkantoor Family Affairs (twee advocaten en een secretaresse) herkent dat. ‘Vrouwen blijven wat langer in hun emoties hangen, in het contact met elkaar. Wij ervaren in onze samenwerking dat het belangrijk is om dingen uit te spreken. Als er emoties zijn, praten we erover.’
Braun richtte het kantoor twee jaar geleden op samen met Ellen Keijzerwaard. Verschil met WIJ Advocaten is dat Family Affairs werkt binnen een rechtsgebied dat wél als typisch vrouwelijk te boek staat. Eerder werkte Braun bij SmeetsGijbels ook met voornamelijk vrouwen en als bestuurslid van de vFas (vereniging van Familierecht Advocaten Scheidingsmediators) heeft ze ook vooral met vrouwen te maken. ‘De vFas heeft nu 889 leden, daarvan zijn er 145 man. Als ik naar mijn eigen praktijk kijk, heb ik slechts zelden een mannelijke tegenpartij als advocaat.’
Het is voor Braun en Keijzerwaard geen bewuste keuze geweest om met alleen vrouwen te werken. ‘Maar het heeft wel mooi uitgepakt,’ zegt Keijzerwaard. ‘De sfeer is gezellig, gemoedelijk. Er wordt veel gelachen en er worden veel persoonlijke verhalen verteld. We hebben het niet alleen over zakelijkheden en feitelijkheden, maar we hebben het over emoties en wat er is ons leven speelt. Dat is echt een voordeel. Je spreekt dezelfde taal. En we kunnen opbouwende kritiek van elkaar hebben.’
Gouweloos van WIJ Advocaten vindt het vooral belangrijk dat medewerkers zich veilig voelen en betrokkenheid voelen bij zaken die thuis spelen, zoals een zwangerschap. ‘Toen ik zelf zwanger raakte, werkte ik nog op de Zuidas en dat was daar minder aan de orde. Kort na de geboorte van mijn eerste kind ben ik weggegaan. De omstandigheden op de Zuidas vond ik op dat moment niet ideaal. Ik voelde me toch opgelaten als ik op tijd weg moest om mijn kind op te halen bij de opvang en koos ervoor om een stap buiten de advocatuur met bijbehorende urendruk te maken. Wij hebben er ook begrip voor als iemand even wat minder wil werken omdat de kinderen nog klein zijn. Eén advocaat bij ons werkt momenteel drie dagen. Dat vinden wij prima. Het is niet zo’n issue, ook al zie je natuurlijk het liefst dat iemand vijf dagen werkt. Alles is bespreekbaar.’
Benningen noemt het ‘doodzonde en niet nodig’ dat grote kantoren goed vrouwelijk potentieel verliezen op het moment dat er kinderen in het spel komen. Het is volgens haar belangrijk dat kantoren meebewegen naar een betere privé-werkbalans. ‘Ook mannen willen meer thuis zijn en niet alleen maar werken. Het is niet per se een vrouwelijke waarde meer, want de moderne jonge mannen gaan ook inzien dat ze niet tachtig uur per week willen werken. Jonge stellen willen de taken thuis beter verdelen tegenwoordig. In mijn ideale wereld heeft iedereen genoeg tijd om zijn privéleven te hebben en te delen met een partner. Wij hebben iets eerder dan de grote kantoren gemerkt dat dit the way to go is. Wij kunnen het nu doen zoals wij het willen. Daarom zijn we met z’n zessen gestart.’
Dominante leider
Missen de vrouwen dan nooit een man op kantoor? ‘Ik zou het best leuk vinden,’ bekent Gouweloos. ‘Maar nodig is het zeker niet. Je moet in je kantoor alle karakterkleuren hebben: rood, geel, groen en blauw. Daar ben je naar op zoek. Je moet verschillende types hebben in je bedrijf om de boel goed aan te sturen. Dat is bij ons gelukt. Mannen zijn vaak rood, de dominante leider. Die hebben wij gelukkig ook binnen ons kantoor. We vullen elkaar goed aan en doen ieder wat we leuk vinden en waar we goed in zijn.’
Ook Keijzerwaard en Braun van Family Affairs zeggen complementair aan elkaar te zijn. Keijzerwaard: ‘We hebben een goede taakverdeling. Saskia heeft een groot netwerk. Ik doe de financiën. De website hebben we uitbesteed. We missen daarbij dus echt geen man. Ik heb heel lang met een man samengewerkt. Die kon ontzettend leuk moppentappen. Dat is wel leuk voor de sfeer. En hij kon even een schilderijtje ophangen. Dat lossen we nu op met een klusjesman.’
Philippine Hoyng van Hoyng De Mönnink Advocatuur in Haarlem (arbeidsrecht en familierecht, twee advocaten, een advocaat-stagiair en een secretaresse) is blij dat ze binnen kantoor alleen met vrouwen te maken heeft. Ze vindt het prettiger dan met mannen erbij. ‘Ik kom bij Tanger Advocaten vandaan en daar hadden we best veel mannen en een paar stoere vrouwen. Dat laatste zijn we hier ook en dat is prettig. We zijn direct en behoorlijk straight forward. Mannen kunnen nog weleens een beetje zeikerig zijn en rotopmerkingen maken. Van “O, neem je de middag vrij?” als je een uurtje eerder weggaat. Mannen zijn bemoeizuchtiger, minder van leven en laten leven.’
Collega De Mönnink heeft daar naar eigen zeggen in het verleden minder last van gehad. ‘Ik was altijd de kantooroudste bij Muller & Partners in Haarlem, waar ik bijna 33 jaar heb gewerkt. Dan ervaar je het toch anders. Ik vond dat haantjesgedrag van mannen ook wel weer grappig.’
Toch zijn beide vrouwen content met de sfeer zoals die nu is. ‘We lachen ons kapot en er wordt hard gewerkt,’ aldus Hoyng. ‘Klusjes op kantoor laten we doen door de man van het naburige kantoor. En anders wordt de partner van de secretaresse bijgeschakeld.’
Niet konkelen, wees direct, is de gouden tip van Hoyng. ‘Als je een vrouwenkantoor wilt beginnen, zorg dan ook dat je het kunt,’ vult haar collega De Mönnink aan. ‘Dat je niet alsnog mannen nodig hebt om je te helpen. Dat is voor mij echt een no-go.’
Gouweloos van WIJ Advocaten adviseert vooral te doen waar je als advocaat energie van krijgt en waar je goed in bent. ‘En blijf met elkaar communiceren over alles.’ Haar collega Benningen zou dat mannen ook aanraden. Specifiek voor vrouwen is het belangrijk dat ze zich niet uit het veld laten slaan, zegt ze. ‘Blijf gewoon jezelf en probeer niet mee te doen in die mannenwereld door jezelf mannelijke waarden aan te meten. Dat is niet nodig. Je bent goed genoeg zoals je bent als vrouw en er zijn genoeg eigenschappen die heel waardevol zijn, zeker als advocaat.’ Benningen noemt empathisch vermogen, oplossingsgerichtheid en zorgvuldigheid.
Volgens Keijzerwaard (Family Affairs) is het vooral belangrijk duidelijk uit te spreken wat er speelt en niet alles meteen persoonlijk te maken. ‘Heb vooral veel plezier met elkaar. We moeten ons een beetje als familie voelen. Maak van je hart geen moordkuil en investeer in elkaar.’
Betekent het feit dat de drie kantoren nu alleen uit vrouwen bestaan dat mannen niet welkom zijn? ‘Integendeel,’ zegt Benningen. ‘Al denk ik dat wij voor mannen nu, met zoveel vrouwen, niet zo aantrekkelijk zijn. Er hebben in het verleden wel mannen bij ons gesolliciteerd maar die legden het kwalitatief tot nu toe altijd af tegen de vrouwen. Het gaat om de kwaliteit en om de persoon.’
Family Affairs is al enige tijd op zoek naar versterking. Of dat nu een vrouw of een man is, maakt voor de dames niet uit. Braun: ‘Een man erbij is niet nodig, maar ze zijn meer dan welkom. Ze worden niet zwanger, dus dat is wel handig.’
‘Goede werk-privébalans in top van de advocatuur niet haalbaar’
De balans tussen werk en privé is bij de grote advocatenkantoren nog steeds niet optimaal, bleek onlangs uit gesprekken tussen NRC en 38 jonge vrouwelijke advocaten van grote kantoren. Het weerhoudt bijna allen ervan een lange carrière bij hun huidige werkgever te overwegen. Werken bij een groot kantoor is voor sommigen vooral een welkome verlenging van hun studententijd. Het merendeel van de vrouwen koos hun werkgever dan ook vanwege het sociale aspect.
Naast het feesten wordt hard gewerkt, schrijft NRC. Meer dan de helft van de vrouwen werkt regelmatig tot elf uur ’s avonds of in het weekend. Die lange werkdagen zijn nu nog geen probleem voor één op de vijf vrouwen. Maar voor langere tijd zouden ze het werk niet allemaal willen blijven doen. Ruim de helft van de huidige advocaten geeft aan te willen blijven ‘zolang het leuk is’. Ze willen bovenal een goede balans tussen werk en privé. Of dat haalbaar is in de top van de advocatuur, betwijfelen ze. Driekwart van de jonge vrouwelijke advocaten spreekt van een masculiene cultuur binnen hun kantoor. Wie als jonge vrouw, met ‘vrouwelijke eigenschappen’, de top wil halen moet een olifantshuid hebben, of zich aanpassen. Een kleine meerderheid van de vrouwen bestempelt de kwaliteiten die gewaardeerd worden in de advocatuur als ‘mannelijke eigenschappen’. Wie in de advocatuur wil doorgroeien, zal dit gegeven moeten accepteren, menen zij.
Mannelijke eigenschappen zijn eigenschappen die volgens de advocaten traditioneel aan mannen worden toegeschreven, zoals zelfvertrouwen, besluitvaardigheid, assertiviteit en directheid. Zorgzaamheid, emotionaliteit, bescheidenheid en kwetsbaarheid zouden behoren tot ‘vrouwelijke eigenschappen’. Toe-eigenen van ‘mannelijke eigenschappen’ voelt voor een aantal advocaten als een overlevingsmechanisme. Ruim de helft van de vrouwen spreekt voorzichtig uit meer empathie en individuele belangstelling te willen van de partners. Veel jonge vrouwen die NRC sprak, hebben het gevoel dat de top van de advocatuur niet is ingericht voor moeders. Dit beïnvloedt in veel gevallen hun ambities.
