Beveiliging bedreigde advocaten kan ook de angst vergroten

De studie had als doel de effecten van bedreiging en beveiliging bij advocaten, rechters en hun naasten inzichtelijk te maken en zo nodig aanbevelingen op te stellen. ARQ ondervroeg zes advocaten, zes rechters en twee partners die te maken kregen met werkgerelateerde bedreiging. Het bureau benadrukt dat het kleine aantal deelnemers geen representatieve weergave biedt, maar dat de uitgebreide interviews aanknopingspunten bieden om de bewaking en beveiliging van de beroepsgroepen te verbeteren.

Bedreigingen en intimidaties bij geïnterviewde advocaten en rechters zijn vaak bedoeld om invloed uit te oefenen op het functioneren of de besluitvorming, constateert ARQ. De verharding van de samenleving leidt tot verharding van het werkklimaat. ‘De geïnterviewde advocaten en rechters lijken een zekere mate van bedreiging te accepteren. Ze vinden het bij de aard van hun werk horen. (…) Door jaren ervaring lijkt een soort gewenning te ontstaan.’

Dat werkt ook door in de onderlinge verstandhouding tussen togadragers. ‘Een indirecte consequentie van de verharding lijkt een afstandelijkere houding tussen advocaten, rechters en OM waardoor de sfeer in de rechtszaal kan veranderen.’

De twaalf geïnterviewde advocaten en rechters werden allemaal beveiligd in reactie op een concrete dreiging. De meesten toonden zich niet zozeer bezorgd om zichzelf, maar vooral om het gezin. Ze zeiden te begrijpen dat maatregelen noodzakelijk waren voor hun eigen veiligheid en voor het waarborgen van het functioneren van het rechtssysteem. De beveiliging verschafte meestal een veilig en geruststellend gevoel.

Bij sommigen veroorzaakten de beveiligingsmaatregelen echter juist een onveiliger gevoel, doordat het hen rechtstreekse confronteerde met de dreiging. Hieruit blijkt dat beveiligingsmaatregelen een paradoxaal effect kunnen hebben, constateert AQ. ‘Zware maatregelen brengen een beperking van de vrijheid met zich mee en hebben verregaande gevolgen voor het dagelijks leven. Het is stressvol en ingrijpend voor bedreigden en hun gezinnen dat hun leefruimte en vrijheid om zich te verplaatsen, worden ingeperkt. Recreatieve activiteiten, zoals sporten of afspreken met vrienden, worden een ingewikkelde onderneming.’

Beveiliging kan ook iemands relatie beïnvloeden, concluderen de onderzoekers. Zeker als er ook andere problemen spelen, kan dat tot extra spanningen leiden. ‘Wanneer vanwege de vrijheidsbeperking van de beveiligde persoon extra druk komt te liggen op diens partner, omdat deze bijvoorbeeld meer huishoudelijke- en gezinstaken op zich moet nemen, kan dat tot extra stress leiden in de relatie. Ook ontstaat er soms impact op de sociale omgeving, zoals de school van kinderen of buren die vragen stellen of zich onveiliger voelen in de omgeving van de bedreigde persoon. Collega’s maken zich soms zorgen of voelen zich minder op hun gemak in de nabijheid van de bedreigde persoon.’

Ze adviseren om zowel de bedreigde advocaat of rechter én diens partner professionele ondersteuning door een psycholoog te bieden, ook al moet daarvoor een drempel worden overwonnen. Biedt ook ruimte voor ontspanning, stellen ze. ‘Ontspanning vinden is namelijk cruciaal om met de impact van dreiging en beveiliging om te gaan.’

ARQ concludeert verder dat er in de communicatie tussen de beveiligde personen en de beveiligers de nodige ruimte voor verbetering ligt. Gebrek aan informatie over de aard van de dreiging bestempelt het bureau als ‘een terugkerende frustratie onder advocaten en rechters’.

Zeker als de dreiging voortkomt uit een rechtszaak beschikken rechters en advocaten over dossierkennis en maken ze sowieso zelf een inschatting van de dreigingssituatie. Adviseurs uit het stelsel bewaken en beveiligen zijn doorgaans karig met informatie vanwege belangen rondom veiligheid, privacy of lopende onderzoeken. ‘Geïnterviewden hebben echter wel behoefte aan kennis over de overwegingen en analyse van een dreigingsbeeld. Ze geven aan dat uitleg over de procedure om tot een dreigingsbeeld te komen, al zou helpen. Het gebrek aan informatiedeling leidt ertoe dat de advocaten en rechters zich niet serieus genomen voelen en niet erkend in hun kennispositie. Dat verstoort mogelijk het contact met de adviseurs uit het stelsel bewaken en beveiligen.’

Bedreigde mensen hebben behoefte aan regelmatige communicatie over het procesverloop en ontwikkelingen daarin, constateert ARQ. Zeker aan het begin van een beveiligingstraject en bij het afschalen van maatregelen is dat het geval.

Daarnaast missen geïnterviewden soms communicatieve vaardigheden en een invoelende houding bij de betrokken adviseurs, ondersteunende (technische) diensten en uitvoerders van de maatregelen. ‘De belasting van het beveiligingstraject komt bovenop de al bestaande impact van de dreiging en beveiligingsmaatregelen. Die combinatie kan consequenties hebben voor de taakuitoefening van advocaten en rechters: het werkplezier neemt af, bepaalde dossiers worden geweerd en sommigen overwegen zelfs te stoppen met hun metier.’

De onderzoekers adviseren om zorg te dragen voor één aanspreekpunt. ‘Geïnterviewden hebben met verschillende personen en partijen te maken. Dat kan verwarring veroorzaken en een bron van stress zijn.’

De onderzoekers stuitten ook op een duidelijk verschil tussen rechters en advocaten. Advocaten staan kritischer tegenover de overheid, niet in de laatste plaats omdat ze er geregeld tegen procederen. Diezelfde overheid regelt echter ook de beveiliging van advocaten. ‘Voor advocaten kan deze dubbele rol van de overheid meespelen in hoe zij beveiliging ervaren.’

Minister Yeşilgöz (Justitie en Veiligheid) laat de Tweede Kamer in een reactie op het rapport weten alles op alles te zetten om personen die worden bedreigd veiligheid te bieden. ‘Bescherming van deze personen is een voorwaarde voor het functioneren van de democratische rechtsstaat en de brede strijd tegen de georganiseerde misdaad.’

Volgens Yeşilgöz wordt er hard gewerkt aan de verbetering en verdere professionalisering van het stelsel bewaken en beveiligen. ‘Er zijn al heel veel stappen gezet maar we zijn er zeker nog niet. De uitkomsten en aanbevelingen van dit onderzoek onderschrijven het belang van de versterkingen en de hervorming van het stelsel.’