De zaak MH17: Het eindspel bij het EHRM

Er zijn van die momenten die je als advocaat altijd bijblijven. Vandaag weet ik op voorhand dat ik een historisch moment ga meemaken wanneer ik in alle vroegte op de internationale trein richting Straatsburg stap. Samen met mijn vijf collega’s van het rechtsbijstandsteam MH17 reis ik af naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Daar vindt woensdag de belangrijkste mondelinge behandeling in de MH17 zaak plaats.

Hoewel ik al bijna tien jaar bezig ben met het ‘dossier’ MH17 voelt deze reis wel als bijzonder. We komen namelijk in ‘het eindspel’ van alle juridische acties waarbij ik betrokken ben geweest rondom MH17. In Straatsburg zal namelijk de inhoudelijke behandeling plaatsvinden over de betrokkenheid van Rusland bij het neerhalen van vlucht MH17. Hoewel in de Strafzaak de betrokkenheid van Rusland al is bevestigd, moet in deze zaak Rusland zelf verantwoording afleggen. De zaak is overigens gevoegd met de drie grote zaken die Oekraïne heeft aangespannen tegen Rusland (waaronder de inval in Oekraïne op 25 februari 2022).

Iets meer dan twee jaar geleden waren we ook al met ons team in Straatsburg voor deze zaak. Toen ging het nog om de vraag over de ontvankelijkheid van de klacht tegen Rusland. Ik kan me nog goed herinneren dat de Russische vertegenwoordiger tijdens die zitting beweerde dat Oekraïne vlucht MH17 had neergehaald, ondanks de overvloed aan bewijs van het tegendeel. Drie weken later viel Rusland Oekraïne binnen en verbrak Rusland alle officiële banden met de Raad van Europa. Ook zegde zij het verdrag van de rechten van de mens op. Rusland zal dan ook niet bij deze zitting aanwezig zijn.

De treinreis verloopt voorspoedig. We reizen via Duitsland en komen in de middag in Straatsburg aan. De volgende ochtend staan we erg vroeg op. De beveiliging is sinds de laatste keer dat ik hier was enorm opgeschroefd. We moeten ons dan ook anderhalf uur voor het begin van de zitting melden bij de portier vanwege de extra veiligheidsmaatregelen. Eenmaal binnen in de grote zaal van de ‘Grand Chamber’ heerst er een serene rust.

Een ‘schoolbel’ klinkt en de bode komt binnen. Hij roept ‘La Cour’. Iedereen gaat staan en dan komen er maar liefst 21 rechters binnenlopen. De zeventien rechters die de zaak behandelen plus 4 reserve rechters. Het is een indrukwekkend tafereel. Bovendien zijn er sinds de oprichting van het EHRM (in 1959) maar zestien interstatelijke klachten behandeld door de Grand Chamber.

Als eerste krijgt Oekraïne het woord. Naast enkele regeringsvertegenwoordigers maakt Oekraïne weer gebruik van enkele zogenaamde ‘King’s Counsels’. Dat zijn topadvocaten uit voornamelijk Engeland die zich gespecialiseerd hebben in het pleiten voor het EHRM. Wat spreken deze mensen goed en uit hun hoofd. Een diepe buiging.

Dan krijgt de Nederlandse vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken, Babette Koopman, het woord. Gevolgd door Piet Ploeg die namens de nabestaanden iets mag zeggen. De tekst is de afgelopen maanden met ons voorbereid. De presentatie is voortreffelijk en maakt grote indruk. Alle rechters hebben de volledige aandacht en kijken strak naar Piet Ploeg. Ze maken natuurlijk niet vaak mee dat een direct slachtoffer hen toespreekt.

Hierna krijgen ook nog de vertegenwoordigers van de landen die zich in deze zaak hebben geïntervenieerd het woord. Dat zijn maar liefst 26 landen. Ze ondersteunen de klachten tegen Rusland en hebben in eigen processtukken hun visie gegeven. Een vertegenwoordiger van Noorwegen mag namens alle 26 landen hun standpunt vertegenwoordigen. Ook vertegenwoordigers van Engeland en Polen lichtten hun standpunt toe.

Het is lunchpauze. We lunchen in de kantine van het Hof samen met de nabestaanden. Tijdens de lunch wordt nabestaande Piet Ploeg gebeld door premier Mark Rutte. Hij vraagt hoe het gaat tijdens de zitting en wenst hem succes. Onze premier is vanaf het begin van deze zaak zeer betrokken en belt altijd op de belangrijke momenten in deze zaak. Daar ben ik meerdere keren getuige van geweest. Wat een betrokkenheid en toewijding! Hulde via deze weg!

Na de lunchpauze is het tijd voor beantwoording van de vragen van de rechters. Dit is een spannend moment, want uit de scherpe vragen van de rechters kan vaak al een bepaalde richting worden geduid. De zitting loopt tegen het einde. De luide ‘schoolbel’ klinkt weer en iedereen staat op waarna de rechters achter elkaar de zaal verlaten. Het is nu aan hen om te beraadslagen.

Na de zitting worden we door de beveiliging begeleid naar het gebouw van de Raad van Europa. We zijn uitgenodigd door de permanente vertegenwoordiger (PV) in Straatsburg om na te praten. Ook de delegatie van BuZa en enkele nabestaanden zijn aanwezig. De PV houdt een indrukwekkende toespraak.

In de avond eten we met de bestuursleden van de Stichting MH17 en kijken we terug op deze historische dag. Het wordt een lange avond en de volgende ochtend vertrekken we weer vroeg met de trein uit Straatsburg. We verwachten dat de uitspraak over een jaar zal zijn.

We gaan ons nu opmaken voor de nationale herdenking op 17 juli aanstaande. Het is dan tien jaar geleden dat MH17 uit de lucht werd geschoten. Wij zijn dan alweer tien jaar met deze zaak bezig.