Het Groningse onderzoeksbureau onderzocht voor het WODC de gevolgen van recente Europese jurisprudentie en mogelijke reacties daarop. Het Europese Hof van Justitie gaf in 2020 een ruime uitleg aan de vrije advocaatkeuze voor rechtsbijstandverzekerden. Sindsdien steggelen verzekeraars, consumenten-, en advocatenorganisaties over de reikwijdte van de uitspraak. Inzet van de discussie is de vraag welke procedures en juridische handelingen tot het vrije keuzerecht gerekend kunnen worden.
Volgens Pro Facto kan de uitspraak van het Europese hof verstrekkende gevolgen hebben. Ruim veertig procent van de Nederlandse huishoudens, doorgaans middeninkomens, heeft een rechtsbijstandsverzekering. De rechtsbijstand wordt verleend door een jurist of advocaat in dienst van de verzekeraar. Als de verzekerde zelf een advocaat mag kiezen, leidt dat tot stijgende kosten voor verzekeraars. Die verhoogt vervolgens de premie, met als mogelijk gevolg dat consumenten hun verzekering opzeggen. Per saldo dreigt een grote groep middeninkomens verstoken te raken van toegang tot het recht.
Zorgverzekering
Pro Facto geeft een aantal maatregelen in overweging die helpen om de toegang tot het recht te behouden. Zo kunnen verzekeraars hun rechtsbijstandverzekeringen verfijnen, analoog aan zorgverzekeringen. In dat geval worden vaste dekkingsbedragen toegesneden op specifieke juridische verrichtingen. Frankrijk kent een dergelijk systeem voor rechtsbijstandsverzekeringen.
Tariefregulering voor de advocatuur maakt vrije advocaatkeuze ook mogelijk, aldus Pro Facto. In dat geval krijgen advocaten een maximumvergoeding, vergelijkbaar met het huidige toevoegingsstelsel. De tarieven kunnen worden vastgesteld door de overheid, net zoals in Duitsland, of door de beroepsgroep zelf. Dat laatste resulteert in richtlijnen opgesteld door de NOvA.
Kostenverzekering
Verzekeraars kunnen ook besluiten een kostenverzekering aan te bieden. Daarvoor moeten de kosten van externe advocaten wel transparant en voorspelbaar te zijn. Dat kan bijvoorbeeld worden gerealiseerd door middel van prijsafspraken tussen rechtsbijstandsverzekeraars en advocatenkantoren of door tariefregulering door de overheid, aldus Pro Facto.