Het OM kondigde in februari aan meer lichte misdrijven te gaan afdoen met een boete of taakstraf, zodat er minder zaken voor de rechter komen. Bij veel voorkomende criminaliteit, zoals diefstallen en eenvoudige mishandeling, wordt dagvaarden de uitzondering. De wettelijke grens voor een OM-afdoening blijft bij feiten waarop een strafmaximum staat van zes jaar.
Over dat strafmaximum zei Rinus Otte (voorzitter College van procureurs-generaal): ‘Een maximum van zes jaar voor diefstal in vereniging lijkt veel, maar het gaat ook over het stelen van een pak koffie door twee volwassenen.’ Een man die zijn vrouw een gebroken neus slaat zou ook in aanmerking kunnen komen voor een strafbeschikking, maar wordt volgens hem ‘gewoon voor de rechter gesleept.’ Het gaat dus altijd om de concrete strafzaak, aldus Otte. De officier van justitie heeft de vrijheid om te bepalen of hij een verdachte vervolgt, seponeert, de zaak voor de rechter brengt of afdoet met een strafbeschikking.
Rechtsbijstand
Otte benadrukte eerder dat het OM erop zal toezien dat het recht op rechtsbijstand niet in het geding komt. Hoewel aangehouden verdachten kosteloze rechtsbijstand krijgen voorafgaand aan uitvaardiging van de strafbeschikking, is dat wettelijk nog niet geregeld. Staatssecretaris Struycken (Rechtsbescherming) heeft dat wel vastgelegd in zijn wetsvoorstel Versterking rechtsbijstand in het strafproces (VERS), dat momenteel voor advies bij de Raad van State ligt. Ook ná ontvangst van een strafbeschikking krijgen verdachten straks wettelijk recht op een kosteloos gesprek met een advocaat.
Michiel van Nispen (SP) vroeg Karin de Lange (AR-lid NOvA) wat er, vooruitlopend op het wetsvoorstel, moet veranderen om de rechtsbescherming te verbeteren. Volgens haar is dat de informatievoorziening voor verdachten. Mensen met een strafbeschikking kunnen weliswaar kosteloos terecht bij een advocaat voor een ‘standaardconsult’, maar daarvan wordt echter weinig gebruik gemaakt. Mogelijk is niet duidelijk dat het gesprek kosteloos is of begrijpen verdachten het niet goed. De Lange: ‘Daar kan ik kort over zijn, dat moet echt beter.’
Dat geldt ook voor de zogeheten afdoeningsrechtsbijstand. Deze kosteloze rechtsbijstand voorafgaand aan de uitvaardiging van de strafbeschikking wordt nog niet in alle gevallen aangeboden en geëffectueerd. ‘Laten we, vooruitlopend op de formele vastlegging in de wet, de afdoeningsbijstand regelen in de praktijk’, aldus De Lange.
Rechtspraak
Binnen de rechtspraak leven veel vragen, bleek in de Kamer. Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak (RvdR): ‘Is de beschikbare zittingsruimte nog wel nodig? Of kunnen rechters naar andere rechtsgebieden worden overgeplaatst?’ Hij vroeg zich hardop af of de OM-strafbeschikking en de strafverkorting van veroordeelden in verband met het cellentekort van tijdelijke aard zijn. ‘Mijn inschatting is dat beide maatregelen tijdelijk lijken, maar zullen blijken van permanente aard te zijn.’ Een ondergraving van de positie van de rechter, aldus Naves.
Naves toonde zich ontevreden over de gang van zaken. Hij vindt indringend overleg binnen de strafrechtketen noodzakelijk. ‘Dat loopt gewoon niet goed. Ik vraag me af of dit rondetafelgesprek had plaatsgevonden als we een dergelijk overleg wel hadden gevoerd.’ Op de vraag van Ellian (VVD) of het voorgestelde beleid van het OM mag binnen de staatsrechtelijke verhoudingen, antwoordde hij: ‘De strafbeschikking is een bevoegdheid van het OM, en daarin kunnen ze ver gaan. Maar zoals het zich bij ons heeft aangediend, zou ik zeggen: het gaat net te ver.’ Otte gaf aan een vervolginstructie voor te zullen leggen aan de Rechtspraak. ‘Niet voor instemming, maar wel om aan te geven wat de mogelijke impact is.’
Vervolgonderzoek PG Hoge Raad
Inmiddels heeft de Procureur-Generaal (PG) bij de Hoge Raad een vervolgonderzoek aangekondigd naar de wijze waarop het OM strafzaken afdoet met strafbeschikkingen. De PG is een onafhankelijk en zelfstandig instituut dat onder andere toezicht houdt op het OM.
Een debat met minister van Justitie en Veiligheid David van Weel staat in april gepland.
