Trends en ontwikkelingen 2025: het belang van “M & AI”

Introductie

Volgens sommigen zullen we in 2025 langzamerhand een begin zien van een consolidatie in het middensegment van de Nederlandse, advocatuurlijke markt. Reeds jaren voorspeld en toegelicht, maar nu gaat het dan toch echt gebeuren! Tijdens de traditionele Ronde Tafel bijeenkomst van Venturis Consulting Group voor bestuurders van Nederlandse advocatenkantoren voorafgaand aan de publicatie van de Jaargids Advocatuur 2025 werden door de deelnemers grofweg drie argumenten genoemd die deze voorspelling ondersteunen:

professionalisering en veranderende klantbehoefte vereist meer schaalgrootte, diepte en breedte in de kernpraktijken van advocatenkantoren en een hogere kwaliteit van de wijze van juridische dienstverlening;
toegang tot en retentie van talent met name op senior niveau (“War for Talent”); en,
investeringen in AI, legal tech en digitalisering, alsmede in de kwaliteit en wijze van de dienstverlening nopen tot een structurele verhoging van het investeringsniveau.

Als tweede trend werd de grootschalige adoptie van AI in de advocatuur en bedrijfsjuridische benoemd. Laten we beide trends eens nader analyseren en proberen te duiden.

Consolidatie?

De recente trans-Atlantische fusies tussen A&O en Shearman, en Herbert Smith Freehills en Kramer Levin zijn enerzijds een (tijdelijk?) antwoord op de Amerikaanse ”overname” van de lange tijd door de Magic en Silver Circle kantoren gedomineerde Londense markt, anderzijds passen ze in het beeld van het ontstaan van een (opnieuw door de Amerikanen aangevoerde) Global Elite van een beperkt aantal kantoren (10-15) met een aanwezigheid in de belangrijkste financieel-economische centra/jurisdicties en regio’s.

Wat heeft dit te maken met de Nederlandse mid-market en de bovenkant van dit marktsegment? Aanvankelijk niet veel, maar op middellange termijn zullen er gevolgen zijn. Enerzijds zullen er nog een aantal trans-Atlantische fusies volgen; een deel daarvan betreft Magic Circle kantoren (waarschijnlijk niet alle; deze kantoren zullen geen deel gaan uitmaken van de Global Elite). De verwachting is dat met name, oorspronkelijk Engelse, internationale business kantoren met grote kantoren netwerken en opererend op een tier-2 niveau, zullen (moeten) reageren. We zien 3 strategieën:

een aantal van deze “UK-headquartered” internationale kantoren zullen een “firm-to-firm” fusie-strategie gaan volgen om op internationaal niveau voldoende schaalgrootte, diepte en breedte in hun kernpraktijken te verwezenlijken en daarmee toegang tot interessant werk en cliënten te (be)houden. Het gaat hier om fusies buiten de Verenigde Staten;
een deel van dit soort kantoren zal trachten een trans-Atlantische fusie te verwezenlijken door een, voor hen, aantrekkelijke Amerikaanse partner te strikken; en,
sommige van deze kantoren met behoorlijk ontwikkelde internationale netwerken en een mooie aanwezigheid in de belangrijkste Europese jurisdicties zullen een agressieve(re) Europese en internationale, autonome expansie strategie volgen (of hebben dit reeds gedaan en zijn al met de uitvoering begonnen) om zodoende een verdere internationale en Europese expansie en versterking na te streven.

Het is vooral deze laatste ontwikkeling die in Nederland, met een zo langzamerhand significant marktaandeel voor Angelsaksische en internationale kantoren aan de bovenkant van de mid-market en het typische midden segment van de markt, gevolgen gaat hebben voor nationale, onafhankelijke kantoren. Zeker wanneer deze nationale kantoren voor een belangrijk deel van hun inkomensstroom (laten we zeggen zo’n >10% op jaarbasis), afhankelijk zijn van inkomende referral werkzaamheden of een eigen klantportfolio hebben waar in toenemende mate (volwassen) cliënten vertegenwoordigd zijn met internationale wensen en behoeften. Daarnaast zijn er nog een aantal Nederlandse kantoren die het (aanwezige) potentieel van aantrekkelijk en commercieel interessant internationaal werk voor (een deel) van hun praktijken hebben geïdentificeerd en juist op dat vlak bewust willen groeien.

Belangrijk is ook dat de verschillen in omzet, winstgevendheid en kwaliteit van klantportfolio’s tussen enerzijds de nationale, onafhankelijke kantoren en de lokale vestigingen van internationale kantoren opererend aan de bovenkant van het middensegment (ca. 15 kantoren) en, anderzijds, de “rest” in het middensegment steeds groter wordt en het belang om bij de “winnaars” te horen, wordt meteen duidelijk. Daarnaast is het voor veel kantoren de laatste jaren inmiddels ook duidelijk geworden dat het veilige scenario van incrementele en autonome groei weinig tot niets heeft opgeleverd en niet het verschil gaat maken. Ingrijpender scenario’s zijn noodzakelijk. Welke groei strategieën hebben deze kantoren dan tot hun beschikking en gaat dat leiden tot (een begin van) consolidatie? En hoe kunnen kantoren, om zich te onderscheiden van “de rest”, opereren?

Afhankelijk van de huidige positionering in het midden segment, de kantoor-specifieke omstandigheden op praktijk- en sector niveau, huidig klantportfolio, alsmede het ambitie niveau van de partners (zonder een gedeeld ambitie niveau van de partners is elke groeistrategie gedoemd te mislukken), zijn er een paar groeiscenario’s beschikbaar:

internationalisatie/onderdeel worden van een internationaal kantoor. Sommige kantoren in vooral het hogere middensegment zullen zich zo langzamerhand de vraag moeten stellen of de huidige positionering (vaak het gevolg van een duidelijke strategie en bewuste keuzes in combinatie met een gedisciplineerde implementatie) op middellange termijn (2-3 jaar), houdbaar is om toegang te (blijven) houden tot interessant en voldoende winstgevend (internationaal) werk en klanten. Aangezien er nog wel een paar Angelsaksische kantoren naar Nederland zullen komen en ook een deel van de reeds aanwezige internationale kantoren een bewuste groeistrategie nastreven (zie tevens boven) zou dit wel een reële optie kunnen zijn die de moeite van het onderzoeken waard is. Uiteraard kan/zal dit leiden tot wat nevenschade. Zoals bij elke fusie moet daarbij gekeken worden naar de aanwezigheid van de noodzakelijke “fits”:

nationale fusie/overname: als groeiscenario voor een typisch mid-market kantoor een logische optie, maar vaak lastig te verwezenlijken bij gebrek aan een beperkt aantal geschikte kandidaten (zie tevens de bovengenoemde “fits”), gebrek aan ondernemerschap bij de zittende vennoten (nadruk op risico’s en nadelen, benadrukken van de eigen “unieke“ werkcultuur en angst voor verlies van autonomie en onafhankelijkheid in een groter geheel), maar vooral ook het onvermogen om de commerciële en strategische voordelen van NewCo goed in te schatten. Het moet gezegd: een fusie traject is een hoog risico scenario, maar met zorgvuldige analyse, goede voorbereiding en een gedisciplineerd inhoudelijk fusieproces, kan het de aangewezen manier zijn om de gewenste marktpositionering te bereiken. Het hoeft niet per se een keuze voor een fusie tussen kantoren te betekenen; een fusie tussen een kantoor en een deel van een ander kantoor is vaak ook een mogelijkheid. Consolidatie kan dan tevens fragmentatie betekenen;
expansie en groeiscenario via de opening van vestigingen in nieuwe locaties (al of niet in combinatie met een fusie/overname van een kantoor of als gevolg van een herstructurering van het bestaande multi-office kantoor netwerk). Opnieuw: afhankelijk van de kantoor-specifieke positionering kan dit een antwoord betekenen op een aantal uitdagingen waarvoor het kantoor zich ziet gesteld. Integratie van de nieuwe locatie in de bestaande organisatie is, indien van toepassing, vaak een uitdaging. Een goed uitgewerkt en doorgevoerd post-fusie integratie traject is in dit scenario cruciaal. De recente openingen door een aantal kantoren in Amsterdam geven aan dat dit scenario potentieel interessant kan zijn.

Zullen we in 2025 de nodige consolidatie zien en een toename van M&A in de advocatuur? Meest waarschijnlijk is dat de trend, waarvan het begin zich al een paar jaar geleden aankondigde, zich in 2025 versterkt gaat voortzetten. Maar een grote consolidatie golf zal het (nog) niet zijn gelet op de complexiteit, de vele belemmeringen, de voorzichtigheid die de sector kenmerkt, en de duur van dit soort strategische processen. Veel waarschijnlijker en duidelijk herkenbaarder zal de tweede trend zijn: AI adoptie neemt een grote vlucht!

2025 is het jaar van grootschalige adoptie van AI in de advocatuur en bedrijfsjuridische functies

Sinds de introductie van ChatGPT in november 2022 gonst het van de potentiële invloed van Generative AI in de juridische wereld. Nadat in de afgelopen twee jaar early adopters met AI hebben gepionierd, lijkt 2025 het jaar te worden waarin grootschalige integratie van AI in de advocatuur en bedrijfsjuridische functies gaat plaatsvinden.

De markt is er klaar voor

De tijd is er zonder meer rijp voor. Begrip en kennis van AI en de toepassingsmogelijkheden voor juridische werkzaamheden nemen snel toe, mede bevestigd door de recente wereldwijde IBA-studie “The Future is Now: The Impact of AI on the Legal Profession”.

“De belangrijkste verandering is voor mij het verdwijnen van de technische barrières,” merkt een innovatiepartner van een middelgroot kantoor op. “Er zijn nu gespecialiseerde AI-platformen voor de juridische sector beschikbaar die een veilige werkomgeving bieden om met vertrouwelijke informatie te kunnen werken.” Deze Legal AI platformen, zoals van het aan Venturis gelieerde Saga, maken AI toegankelijk voor een veel bredere groep juristen en ontwikkelen zich razendsnel.

Van pioniers naar mainstream

In 2024 waren het voornamelijk internationale en grote nationale kantoren die met AI werkten. De markt is echter veranderd: er zijn nu oplossingen voor de gehele sector, waardoor ook middelgrote, kleine en zelfs eenmanskantoren kunnen profiteren van AI. Opvallend genoeg maken veel middelgrote kantoren nu zelfs meer tempo met de adoptie van AI dan hun grotere concurrenten. Dit komt door snellere besluitvorming en een minder complexe organisatiestructuur, waardoor zij veranderingen doorgaans gemakkelijker kunnen implementeren dan hun grotere concurrenten.

Een interessante ontwikkeling is dat de Noorse orde van advocaten haar leden de mogelijkheid biedt om via de balie licenties van o.a. Saga af te nemen, een initiatief dat hard groeit en bovendien bijdraagt aan de democratisering van het gebruik van AI in de advocatuur.

De resultaten van het gebruik van AI: kwaliteitsverbetering, snelheid en efficiëntie worden consequent genoemd. Veel advocaten ervaren het gebruik van AI bovendien als prettig – het helpt bij complexe vraagstukken en versnelt routinematige taken.

De ontwikkeling wordt versterkt doordat cliënten steeds vaker expliciet vragen naar de inzet van AI, met de verwachting dat dit wordt doorvertaald in de prijsstelling. Neem daarbij dat volgens recent onderzoek 92% van de studenten inmiddels AI op allerlei manieren gebruikt voor hun studie, wat betekent dat ook in de strijd om talent de integratie van AI in de advocatuur een must is.

De jurist staat centraal

Bij de implementatie van Generative AI staat niet de techniek, maar de gebruiker – en dus vooral de jurist – centraal. Dit heeft grote invloed op de implementatiestrategie en adoptie. “In het verleden was de IT-afdeling veel tijd kwijt aan integratie van technologie,” vertelde een CIO tijdens een paneldiscussie met CIO’s van grote kantoren dat ik leidde in Oslo. “Met Generative AI is de technische implementatie relatief eenvoudig en moet de aandacht vooral gaan naar het leren gebruiken ervan.” De paneldiscussie ging dan ook niet over klassieke IT-onderwerpen zoals technologie en veiligheid, maar vooral over de noodzaak voor verandermanagement binnen advocatenkantoren.

Deze lijn wordt bevestigd in de eerdergenoemde IBA-studie. Kantoren die inzetten op AI-geletterdheid, training en opleiding in combinatie met het gebruik van AI, bereikten het snelst een kantoorbrede adoptie en ondervonden weinig weerstand daarbij.

Ook belangrijk is te beseffen dat AI een ‘business solution’ is voor de juridische praktijk. Dat betekent dat adoptie en implementatie vanuit de juridische praktijk aangejaagd en geleid moet worden. De ervaring leert dat kantoren die het als een traditioneel IT-project aanpakken, feitelijk allemaal falen.

AI als slimme investering in plaats van kostbare hindernis

De kosten voor AI vallen in de praktijk mee, zeker als die worden afgezet tegen de waarde die het al vrij snel kan leveren. Bovendien, AI-oplossingen kunnen steeds meer bestaande legal tech applicaties vervangen, waardoor de zeer korte terugverdientijd zelfs om kan slaan in directe winst – een aantrekkelijk perspectief, niet alleen voor grotere kantoren, maar ook voor kleine kantoren en eenpitters.

Vooruitstrevende kantoren leggen inmiddels de nadruk op investering in zichzelf – lees de eigen mensen. Na het leren praktisch toepassen van AI volgt de business case vanzelf. Kantoren die daarin voorlopen, zijn begonnen met aanpassingen in hun pricing, verdienmodel, kosten- en organisatiestructuur.

Zichtbare resultaten van gebruik AI

De consistente feedback die we krijgen over het gebruik van AI in de juridische praktijk: de kwaliteit van juridische output verbetert aanzienlijk, juristen werken sneller en de algemene efficiëntie neemt toe. Deze efficiëntiewinst ontwikkelt zich in stappen: eerst eenvoudige toepassingen, daarna diepere integratie in de praktijk, en tenslotte implementatie in kantoorbrede werkprocessen.

Een belangrijk inzicht daarbij: kantoren die zich in het begin te veel richten op potentiële use cases blijven vaak hangen in discussies, terwijl kantoren die gewoon beginnen met basisgebruik uiteindelijk sneller vorderen.

Ook introductie van AI bij bedrijfsjuridische afdelingen

Ook bij bedrijfsjuridische afdelingen neemt AI-adoptie toe, al zijn de verschillen groot. Enkele grote juridische afdelingen lopen voorop, zoals bij ASML, waar General Counsel Douwe Groenevelt een sterke push heeft gegeven aan de integratie en gebruik van AI.

De focus op gebruik verschilt van die in de advocatuur en richt zich meer op volume: contracten, chatbots voor juridische vragen, dataverwerking en compliance. Dit brengt efficiëntie en ruimte om meer te partneren met andere bedrijfsafdelingen. Bovendien helpt AI de bedrijfsjurist zich meer te focussen op strategisch werk – een aantrekkelijk perspectief. Wij zien binnen Saga dat de vraag naar concrete ondersteuning bij de implementatie van AI binnen bedrijfsjuridische afdelingen nu hard toeneemt.

De toekomst van de advocatuur

Over de toekomst van de advocatuur lopen de verwachtingen uiteen. De rol van de advocaat blijft belangrijk, maar het werkproces en verdienmodel veranderen. Het zwaartepunt verschuift van het leveren van juridische kennis naar proces- en resultaatbegeleiding, waarbij ervaring en menselijke vaardigheden meer centraal staan. Dit heeft gevolgen voor het profiel van advocaten. De nadruk komt op andere vaardigheden te liggen en mogelijk verandert de instroom, met meer ruimte voor mensen die later horizontaal instromen met relevante ervaring elders.

Wat AI precies betekent voor de toekomst van de advocatuur is nog onduidelijk. Meningen variëren van ‘geen noemenswaardige invloed’ tot ‘een halvering van de balie over vijf jaar’. Waar iedereen het over eens is: wie zich niet aanpast, valt onverbiddelijk af.

De markt toont gelukkig dat steeds meer advocaten zich hiervan bewust zijn en actief verandering omarmen. 2025 wordt niet alleen het jaar van grootschalige AI-adoptie, maar ook het begin van fundamentele herbezinning op de kern van het juridische vak.