Gefinancierde rechtsbijstand

Minister Dekker voor Rechtsbescherming informeerde de Tweede Kamer half juli over de stand van zaken ten aanzien van de herziening van het stelsel. Er komt extra geld beschikbaar voor experimenten.

Met zijn voortgangsbrief stuurde de minister ook een eerste doorrekening van zijn plannen naar het parlement. De Kamer had daar eerder op aangedrongen. De minister wil met zijn nieuwe stelsel meer grip krijgen op de kosten. Uitgangspunten daarbij zijn een redelijke vergoeding voor rechtshulpverleners en een eigen bijdrage die de rechtzoekende stimuleert een afweging te maken tussen de kosten van rechtshulp en de verwachte opbrengst.
Volgens Dekker sterkt de doorrekening hem in de gedachte dat er een beter stelsel mogelijk is voor hetzelfde geld.

Dekker vindt de herziening van de gefinancierde rechtsbijstand een opdracht voor de gehele advocatuur, schreef hij eind 2018 in zijn contourennota. ‘Net zoals van sociaal advocaten mag worden gevraagd zich niet volledig afhankelijk te maken van overheidssubsidies, mag van commerciële advocatenbureaus een maatschappelijke tegenprestatie worden verwacht. Het uitgangspunt is een grotere solidariteit binnen de beroepsgroep en het in gezamenlijkheid invulling geven aan de toegang tot het recht van minderbedeelden.’ Die onderling solidariteit lijkt er wel te zijn, hoewel er sprake is van de nodige terughoudendheid. De overheid mag een grondwettelijk recht niet zomaar afwentelen op het bedrijfsleven, is de gedachte.

De Tweede Kamer gaf Dekker in het voorjaar van 2019 groen licht om verder te werken aan een nieuw stelsel voor de gefinancierde rechtsbijstand. Dat ging overigens wel op het nippertje. De voltallige oppositie was tegen. De coalitiepartijen hielpen de VVD-minister aan de vereiste meerderheid, maar ook dat ging niet van harte. Dekker slaagde er niet in veel vertrouwen te winnen. De Tweede Kamer wil nauwgezet en gedetailleerd te worden geïnformeerd over de voortgang om indien nodig bij te sturen.

De Tweede Kamer debatteerde in januari tweemaal over de zogeheten contourennota van minister Dekker (voor Rechtsbescherming). Dat ging er soms heet aan toe. Met name SP’er Michiel van Nispen trok fel van leer. Ondanks zwak optreden van de minister bleef de coalitie achter hem staan.

Dekker wil werkendeweg het stelsel herzien. VVD, CDA, D66 en CU vinden dat de contourennota genoeg houvast biedt om verder uit te werken. De oppositie is juist overtuigd van het tegendeel en vindt het onverantwoord om een niet nader uitgewerkt plan, waarbij ook de financiële onderbouwing ontbreekt, te gaan uitvoeren. Ze verwijten Dekker marktwerking in de rechtshulp te willen introduceren.

De verstandhouding tussen minister en de advocatuur is op een dieptepunt beland. Aangespoord door onder meer het CDA probeert Dekker weer ‘on speaking terms’ te komen. Dat zal nog niet meevallen. Onder meer de Vereniging Sociale Advocatuur eist dat eerst de vergoedingen worden verhoogd, alvorens het gesprek met Dekker te hervatten.

Herziening van het stelsel gaat op zijn minst vijf jaar duren. Dat is te lang, luidt het Kamerbrede oordeel. Vandaar dat Dekker al snel van start wil gaan met de minder ingrijpende aanpassingen. De minister denkt wil zo snel mogelijk het aantal rechtszaken op toevoeging verminderen. Dan ontstaat er ruimte om de tarieven te verhogen, stelt hij.

Ook start Dekker met een aantal pilots, onder meer gericht op een betere samenwerking tussen het zogeheten juridische en het sociale domein. Mensen hebben soms meer baat bij een hulpverlener dan bij een advocaat, is de gedachte daarachter.

Een ander pilot, gericht op het ontwikkelen van rechtshulppakketten, wordt opgezet door rechtsbijstandverzekeraar Achmea.

De Kamerdebatten werden in januari ‘omlijst’ door diverse acties van advocaten in den lande. Bij rechtbanken in verschillende steden werd vroeg in de ochtend een half uur gedemonstreerd. Zittingen gingen daardoor later van start.

In de afgelopen jaren zijn diverse rapporten gewijd aan de gefinancierde rechtsbijstand. Achtereenvolgens de commissies Wolfsen, Barkhuysen en Van der Meer kwamen met adviezen. Het meest recente rapport is ‘Andere tijden’, waarin de Commissie Van der Meer tot de conclusie komt dat veel toevoegingsadvocaten onderbetaald worden.

Volgens de president van de Amsterdamse rechtbank moet het kabinet jaarlijks 127 miljoen euro uittrekken, zodat advocaten loon naar werk krijgen.

Circa vier- tot vijfduizend advocaten zijn voor hun inkomen grotendeels afhankelijk van toevoegingszaken. Gemiddeld komen zij per jaar netto elf mille tekort, berekent Van der Meer.

De commissie doet in totaal 52 aanbevelingen om de puntentoekenning in de gefinancierde rechtsbijstand te verbeteren.

Het rapport van Van der Meer vond in Den Haag echter geen gehoor. Minister Sander Dekker presenteerde in november 2018 zijn eigen visie op hoofdlijnen, vervat in de zogeheten contourennota. Kern van zijn boodschap: minder procedures, meer oplossingen.

Dekker zegt te streven naar snelle, effectieve en laagdrempelige oplossingen. ‘Soms kan dat niet anders dan via de rechter, maar vaak kan het ook op een andere manier. Met dit voorstel gaan we ervoor zorgen dat de oplossing centraal staat en niet de procedure.’

Eén belangrijk punt uit de contourennota van Dekker is gebaseerd op het rapport van de commissie-Wolfsen, uit 2015. De oud-rechtere kwam met het idee voor een eerstelijns rechtshulp, die een cliënt eerst moet bezoeken alvorens hij een advocaat kan inschakelen om te procederen.

De PvdA’er Wolfsen stelde ook dat de puntenvergoeding voor advocaten moet aansluiten bij de ambtelijke salarisschaal 12 en het jaarlijkse puntenmaximum te verlagen naar 900. Ook de voorstellen van Wolfsen wekten de verontwaardiging van de advocatuur.

Die boosheid werd nog eens vergroot door het optreden van toenmalig staatssecretaris Teeven. Die streek met zijn uitlatingen de advocatuur met regelmaat tegen de haren in. Vooral een interview met de Groene Amsterdammer veroorzaakte veel ophef.

Daarin onthulde de VVD-politicus zijn persoonlijke motief om te bezuinigen op de rechtsbijstand. Het liefst wilde Teeven minimumstraffen invoeren, maar coalitiepartner PvdA stond dat niet toe. ‘Toen heb ik me toegelegd op de bezuiniging op de advocatuur. Het is een andere manier om hetzelfde effect te bereiken. Als je aan een advocaat niet al te veel tijd geeft om aan een verdachte te besteden, dan wordt het ook niet zo veel, die verdediging.’